Laodikeia
Tarihte ilk horoz dövüşü burada yapılmış, ilk lale motifi burada çizilmiş. Antik dünyaya tekstil ürünleri ihraç eden, stadyumda ‘rezervasyon’ sistemini ilk kez kullanan kent burası. Seleukos (suriye) imparatorluğu’nun önemli ticaret ve tekstil kenti laodikeia, gün yüzüne çıkmaya ve zenginliğiyle bizleri şaşırtmaya devam ediyor. Şimdi laodikeia yükseliyor.
Güneş, toprak altındaki 2 bin 300 yıllık uykusundan yeni uyanmış sütunların ardında, etrafı turuncu-pembe bir sise bürüyerek batıyor. Kazı Başkanı Prof. Dr. Celal Şimşek ve ekibi için yorucu ama bir o kadar da heyecan verici bir gün daha sona eriyor. Pamukkale Üniversitesi’nden profesörler, genç arkeologlar, işçiler; kazı ekibinin dinlendiği bahçede buluşup, çay eşliğinde o gün yaptıkları çalışmaları konuşuyor. Hepsinin yüzünden haklı bir gurur ve mutluluk ifadesi okunuyor.
Nasıl okunmasın? Bu ekip, Anadolu topraklarında kurulmuş en görkemli kentlerden birini, toprağın metrelerce altından çıkarmak için yıllardır çalışıyor. Santim santim kazıyor, milim milim ilerliyor. Ve ortaya devasa sütunlar, mezarlar, agoralar, sokaklar çıkarıyor.
Burası Laodikeia Antik Kenti
Denizli sınırları içinde, Pamukkale’nin komşusu. 2003 yılından bu yana yapılan kazılar gösterdi ki, burası Anadolu’nun en büyük metropol kentlerinden biri. Zamanında Batı Anadolu’nun en büyük finans ve ticaret merkezi. Hatta, Denizli’nin bugün bir tekstil merkezi olmasında büyük pay sahibi. Laodikeia’da yetiştirilen kuzguni renkli bir koyun türü ve bu koyunların yününden sağlanan dokuma ürünleri, o dönemin fabrikasyon tekstil üretiminde çok önemli bir yere sahip. Laodikeia’da üretilen tekstil ürünleri Efes Limanı’na götürülerek buradan gemilerle Samos, Atina ve İtalya’ya kadar ihraç edilirmiş. Dönemin en güzel tekstil ürünleri, Laodikeia’nın içinde bulunduğu Lykos (Çürüksü) Vadisi’nde dokunurmuş. Tekstil ürünleri tüm antik dünyaya buradan dağıtılırmış.
Leodikia’daki kazılar 1961-1963 yılları arasında Kanada Quebec Laval Üniversitesi’nin araştırmacıları tarafından başlatılmış ve çok ilginç bir çeşme yapısı bütünüyle ortaya çıkarılmış. Kazılar günümüzde Pamukkale Üniversitesi’nin büyük bir titizlik ve hızla sürdürdüğü çalışmalarla devam ediyor. Laodikeia, büyük ve küçük iki tiyatrosu, stadyumu, meclis binası, agorası, hamamı, bazilikası, kanalizasyon şebekesi, su dağıtım noktası, su kemerleri, anıtsal çeşmesi ve diğer yapılarıyla Roma Dönemi’nin önemli yerleşim birimlerinden birisi olarak kabul ediliyor.
Eşine İthaf Edilen Kent
Laodikeia, Suriye Kralı, II. Antiokhos tarafından eşi Kraliçe Laodike adına MÖ 3. yüzyılın ortalarında kurulmuş bir kent. Antik kentin yerleşim alanının bulunduğu yerde önce Diospolis ve sonra Rhoas adlarını taşıyan bir köyün kurulu olduğu belirtiliyor. Zeus kenti anlamına gelen bu ilk ad, burada çok eski ve köklü bir kutsal yerin varlığına işaret ediyor. Ayrıca, antik kentte bir İsis Rahibesi heykelinin bulunması, burada İsis tapınağının olduğunun göstergesi. Mısır kökenli olan İsis; toprağın, doğanın ve tabiatın canlanmasını, denizler ve yer altını sembolize eden tanrıçadır. Laodikeia’da olası bir İsis tapınağının yer alması, antik kentin kurucularının Suriye kökenli olmasıyla da açıklanabilir.
Laodikeia depremler ve savaşlardan büyük zarar görmüş bir kent. Mesela, MÖ 88-85 yıllarında yaşanan ‘Pontus Kralı Mithridates Savaşları’nda neredeyse tamamen yıkılmış. Ancak zengin kaynakları ve çalışkanlıklarıyla hızla toparlanmayı da başarıyorlar. En yüksek refah düzeyine ulaştığı zamanlar ise Roma ve erken Hristiyanlık Dönemi ile geç Bizans Dönemi. Bu arada Hierapolis’ten gelen sıcak suyun tedavi edici özellikleri sebebiyle, şehir aynı zamanda bir tedavi merkezi olarak da önemli.
Hukuk sistemleri de gelişmiş. MÖ 50 yılı başlarında Kilikia Valisi ve Romalı büyük devlet adamı Cicero 10 hafta boyunca burada yargı işlerini yürütmüş ve yasaların hazırlanmasını sağlamış. Laodikeia’da Hristiyanlığın yayılması her ne kadar zor olsa da, Hristiyanlık için de önemli bir kent burası. Halkın varlıklı olması ‘dinle’ ilişkilerinin mesafeli olmasına neden olmuş ama Anadolu’nun en eski yedi kilisesinden biri olan Goncalı Kilisesi burada. Ayrıca, Hz. Meryem’in Efes’e giderken buraya gelmesi ve bir süre kalıp tedavi olması nedeniyle, kent Hristiyanlar için kutsal bir mekan ve hac merkezi.
Şimdi bu kent, büyük ve küçük olmak üzere iki tiyatrosu, tapınakları, meclis binası, stadyumu, gimnazyumu ve kilisesiyle gün yüzüne çıkarıldı. Kent merkezini çevreleyen sütunlar tekrar ayağa kaldırıldı. Ziyaretçilerin buluntuları kuşbakışı görebilmesi için, her biri 50 kg. taşıyabilen dayanıklı cam levhalardan bir tavan yapıldı. Bunun üzerinde yürüyerek buluntuları incelemek mümkün. Laodikeia, Anadolu topraklarında kurulmuş en görkemli kentlerden biri ve Prof. Dr. Celal Şimşek’e göre 2015’te Laodikeia, 2 milyon kişinin ziyaret edeceği bir dünya mirası olarak geleceğe kazandırılacak. Buna hiç şüphe yok.
Laodikia Notları
Laodikeia’da spora çok önem veriliyormuş. Yapılan kazılarda sporcuların antrenman ve temizlik malzemeleri ile süslenmeyle ilgili makyaj malzemelerine, takılarına, madalyalarına varıncaya kadar pek çok eşyaya ulaşılmış.
Bu kentte tıp da çok gelişmiş. Hatta bir de tıp fakültesi varmış. Kazılarda, 2 bin yıl önce beyin ameliyatlarının yapıldığını ve bu ameliyatlar sonunda hastaların iyileştiğini, yaşadığını gösteren bulgulara rastlanmış.
Laodikeialılar en çok kuru gıda tüketiyormuş. Bunu da o zamanki insanların dişlerindeki aşınmalardan anlıyoruz.
Kuzey Tiyatrosu’nda ilginç bir detay var: Diğer tiyatrolarda olmayan biçimde dönemin önde gelen aileleri, esnaf loncaları ve üretim birlikleri üyelerine rezerve edilmiş basamaklar bulunuyor.
Bir yapının üzerinde, 2 bin yıllık horoz dövüşü kabartması bulunmuş. Roma Dönemi’ne ait bu kabartma bulunan en eski horoz dövüşü kabartması. Bu da, horoz dövüşlerinin geçmişinin çok eski olduğunu, Roma Dönemi’nde de horoz dövüşlerinin yaygın olduğunu gösteriyor.
